Στο ταξίδι των 40 χρόνων της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, υπάρχουν αμέτρητα απτά οφέλη – από γέφυρες και δρόμους, μέχρι χρηματοδοτούμενα προγράμματα και ιστορικές νομοθετικές εξελίξεις. Υπάρχουν, ωστόσο, και λιγότερο ευδιάκριτες διαχρονικές αλλαγές – κεκτημένα που έχουν μεταμορφώσει τον τρόπο ζωής παρότι θεωρούνται πολλές φορές δεδομένα – ανάμεσα τους η ελευθερία της μετακίνησης, η κινητικότητα και η αλληλεπίδραση του πληθυσμού των κρατών μελών. Στην καρδιά όλων αυτών συναντά κανείς το, ίσως εμβληματικότερο, πρόγραμμα της Ευρωπαϊκής Ένωσης: το υπερδημοφιλές Erasmus.
Το Erasmus, σήμερα γνωστό ως το ευρύτερο πρόγραμμα της ΕΕ για τη στήριξη μιας βεντάλιας πρωτοβουλιών στην εκπαίδευση, την κατάρτιση, την νεολαία και τον αθλητισμό με προϋπολογισμό που ξεπερνά τα 14 δισ. Ευρώ, ξεκίνησε σχετικά ταπεινά, στις αρχές της δεκαετίας του 80’, με μερικές πιλοτικές ανταλλαγές σπουδαστών. Βαφτίστηκε ως φόρος τιμής στον Ολλανδό φιλόσοφο Έρασμο, τον γνωστό “αντίπαλό του δογματισμού” που έζησε και εργάστηκε σε δεκάδες μέρη στην Ευρώπη για να εμπλουτίσει τα βιώματα του, τοποθετώντας από την αρχή την έννοια της πολιτισμικής πολυμορφίας στην καρδιά του εγχειρήματος. Παρά το μετρημένο ξεκίνημα του, η πορεία του Erasmus υπήρξε αστρονομική. Το 1987 μόλις 3.244 μαθητές συμμετείχαν στο πρόγραμμα ανταλλαγής – μεταξύ τους και 37 Έλληνες φοιτητές που αποφάσισαν να παρακολουθήσουν ένα εξάμηνο σπουδών στο εξωτερικό. Μέχρι το 2006, πάνω από 150.000 φοιτητές αποκτούσαν πλέον εμπειρίες σε άλλα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής οικογένειας κάθε χρόνο. Στα πρώτα 20 του χρόνια, πάνω από δύο εκατομμύρια Ευρωπαίοι φοιτητές συνολικά επωφελήθηκαν από τις υποτροφίες Erasmus.
Σήμερα, για μια γενιά που γαλουχήθηκε πλέον με αυτό, το Erasmus θεωρείται σχεδόν συνώνυμο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Την τελευταία εξαετία, το πλέον διευρυμένο Erasmus+ παρείχε σε περισσότερα από 4 εκατομμύρια άτομα την ευκαιρία να αποκτήσουν εκπαιδευτική ή επαγγελματική εμπειρία στο εξωτερικό. Ανάμεσα τους βρίσκονται 2 εκατομμύρια φοιτητές και 650.000 σπουδαστές επαγγελματικής εκπαίδευσης, αλλά και πάνω από 800.000 λέκτορες και καθηγητές και μισό εκατομμύριο νέοι που συμμετέχουν σε χρηματοδοτούμενα προγράμματα εθελοντισμού ή ανταλλαγής. Η περασμένη δεκαετία μας χάρισε επίσης ένα από τα πιο χαριτωμένα στατιστικά ευρήματα όταν, το 2014 η αρμόδια επίτροπος Ανδρούλλα Βασιλείου ανακοίνωσε χαμογελώντας πως το πρόγραμμα οδήγησε στη γέννηση 1 εκατομμυρίου μωρών “Εράσμους”.
Πέρα από τα πολλαπλά πλεονεκτήματα που μπορεί να προσφέρει σε προσωπικό επίπεδο η κινητικότητα, το Erasmus έχει αποδείξει και μια βαθύτερη, συλλογική αξία: την σημασία της πολυπολιτισμικότητας, της εξωστρέφειας και της ανταλλαγής διαφορετικών προοπτικών στο ακαδημαϊκό πλαίσιο, εις όφελος όλων. “Η έρευνα δεν γίνεται να γίνεται σε μια μόνο χώρα. Για μένα, που εξετάζω το ρυθμιστικό νομοθετικό πλαίσιο, θα ήταν φοβερή φτώχεια να μην είχα πρόσβαση στην προοπτική μιας χώρας με άλλο πολιτισμό, άλλους νόμους, άλλες σκέψεις γύρω από την ηθική και την αποτελεσματικότητα” αναφέρει χαρακτηριστικά η Βίβιαν Στεργίου, 28χρονη συγγραφέας και νομικός, η οποία ολοκλήρωσε το μεταπτυχιακό της στην Ολλανδία και σήμερα εκτελεί μέρος του διδακτορικού της σε συνεργασία με Γερμανικό πανεπιστήμιο. “Δίδαξα, για παράδειγμα, ένα σεμινάριο για το Ευρωπαϊκό Δίκαιο όπου το επίπεδο της συζήτησης που εκτυλίχθηκε κυριολεκτικά δεν θα ήταν εφικτό σε ενα ομοιογενές περιβάλλον ή σε μια νομική συζήτηση όπου θα είχαμε διαβάσει όλα τα ίδια βιβλία, και στο οποίο δεν θα υπήρχε καθόλου το πολυπολιτισμικό εμπειρικό και βιωματικό κομμάτι” συμπληρώνει.
Στην συλλογική συνείδηση η λέξη Erasmus έχει συνδεθεί άρρηκτα με τα προγράμματα ανταλλαγής σπουδαστών. Παρότι η πλειοψηφία του προϋπολογισμού στοχεύει πράγματι στην κινητικότητα των ατόμων, ένα σημαντικό κομμάτι της τάξεως του 28% φιλοδοξεί να προωθήσει την διακρατική συνεργασία εκπαιδευτικών φορέων για την καινοτομία και την ανταλλαγή βέλτιστων πρακτικών. Από το 2014 μέχρι σήμερα, περίπου 125.000 εκπαιδευτικά ιδρύματα, οργανώσεις νέων και επιχειρήσεις συμμετείχαν σε συνεργατικά προγράμματα του Erasmus+, εφαρμόζοντας καινοτόμες πρακτικές και μαθαίνοντας από τις κοινές και διαφορετικές εμπειρίες. Μια από τις εμβληματικές τέτοιες συνεργασίες ήταν το έργο «Gamify your teaching» που υλοποιήθηκε από μια κοινοπραξία 7 Ευρωπαϊκών χωρών συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδας. Η πρωτοβουλία εντόπισε το χάσμα που χωρίζει συχνά την εκπαίδευση από την τεχνολογική πραγματικότητα, και βοήθησε 25,000 καθηγητές και εκπαιδευτές επιχειρηματικότητας να αναβαθμίσουν τις διδακτικές ικανότητες μέσω της τεχνολογίας και των σύγχρονων ηλεκτρονικών παιχνιδιών, με στόχο την ενίσχυση του επιχειρηματικού πνεύματος και την ανάπτυξη των διδακτικών δεξιοτήτων με τη βοήθεια της «παιχνιδοποίησης».
Δεκάδες αντίστοιχα case studies και βέλτιστες πρακτικές συναντά κανείς στην διαδικτυακή πύλη Open Education Europa, η οποία δημιουργήθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή προκειμένου να αποτυπώσει καινοτόμες ιδέες στα εκπαιδευτικά περιβάλλοντα και να διασφαλίσει ότι οποιοσδήποτε, σε όλη την ΕΕ, μπορεί να εντοπίσει, να συζητήσει και να μάθει για νέες και καινοτόμες μεθόδους διδασκαλίας. “Κατά την διάρκεια της πανδημίας, όταν έπρεπε αναπάντεχα να προσαρμοστούμε στην δύσκολη ψηφιακή μετάβαση, το υλικό που βρήκα στο Open Education Europa για την χρήση ψηφιακών μέσων διδασκαλίας ήταν πραγματικά ό,τι πιο πολύτιμο” δηλώνει η Κατερίνα Δήμου, 36χρονη δασκάλα Δημοτικού.
Έπειτα από 35 χρόνια λειτουργίας, και παρά την δύσκολη συγκυρία της πανδημίας, το πρόγραμμα Erasmus+ ατενίζει μπροστά σε ένα ακόμα πιο υποσχόμενο μέλλον. Άλλωστε, λίγο πριν την λήξη του 2020, το κείμενο που συμφωνήθηκε μεταξύ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της Ευρώπης για τον μακροπρόθεσμο προϋπολογισμό της ΕΕ για την περίοδο 2021-2027 ενισχύει 10 επιλεγμένα προγράμματα της ΕΕ κατά την επόμενη επταετία, με στόχο την παροχή ευκαιριών στην επόμενη γενιά και τη διαφύλαξη των ευρωπαϊκών αξιών στη μεταπανδημική πραγματικότητα. Ανάμεσα τους βρίσκεται και το Erasmus+, για το οποίο διασφαλίστηκε αύξηση χρηματοδότησης της τάξεως του 2.2 δις ευρώ – δηλαδή το ισοδύναμο ενός επιπλέον χρόνου λειτουργίας.
Στο ταξίδι των 40 χρόνων της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή οικογένεια υπάρχει μια ασταμάτητη εξέλιξη – τόσο της χώρας όσο παράλληλα και της ίδιας της Ένωσης – ωστόσο μια από τις βασικές προτεραιότητες του εγχειρήματος παραμένει ακλόνητη: η οικοδόμηση μιας κοινής Ευρωπαϊκής ταυτότητας, βασισμένης σε κοινές αξίες και ιδεώδη. Και εκεί, το Erasmus φαίνεται να σφυρηλατεί – ίσως – την ισχυρότερη αίσθηση του “ανήκειν” στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Πρόσφατες μετρήσεις του Ευρωβαρόμετρου δείχνουν πως το 80% των νεαρών Ευρωπαίων αναγνωρίζουν τον εαυτό τους ως Ευρωπαίο πολίτη – ποσοστό σαφώς υψηλότερο από το παρελθόν – ενώ οι συμμετέχοντες του Erasmus+ δηλώνουν ποσοστά ικανοποίησης που ξεπερνούν το 90%.
“Για μένα η δυνατότητα να ταξιδέψω στην Ευρώπη με άλλους ανθρώπους, που μας ένωνε η ίδια αγάπη για την εξερεύνηση, ήταν αδιαπραγμάτευτα το σπουδαιότερο σημείο του Erasmus” αναφέρει χαρακτηριστικά ο 27χρονος δικηγόρος Γιάννης Σταθάκης, ο οποίος θυμάται με πηγαία αγάπη την εμπειρία του στο Αλμπί της Γαλλίας. “Το να κάθεσαι στο έδρανο ενός πανεπιστημίου άλλου κράτους μέλους είναι μια υπέροχη εμπειρία από μόνη της. Αλλά το να περνάς το ένα σύνορο μετά το άλλο, το να γνωρίζεις τις γεύσεις και τις συνήθειες των γειτόνων σου, μόνο με την ελληνική ταυτότητα και τα ίδια -τσαλακωμένα- χαρτονομίσματα στην τσέπη, αυτό είναι που με έκανε να νιώσω πραγματικά πολίτης της ΕΕ”.
Πηγή: Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ – ΝΙΚΟΣ ΕΥΣΤΑΘΙΟΥ
