Έχουν περάσει περίπου δύο μήνες από όταν το κίνημα #ΜeΤoo έφτασε στην Ελλάδα, με τις επώνυμες καταγγελίες να φέρνουν ψηλά στην ατζέντα τη συζήτηση για τα φαινόμενα της σεξουαλικής παρενόχλησης, της σεξουαλικής κακοποίησης και της κακοποιητικής συμπεριφοράς εν γένει, τόσο στους χώρους εργασίας όσο και στα πανεπιστήμια.
Όσο το κίνημα μεγαλώνει συνεχώς κι αρκετά άτομα παλεύουν για το πώς και αν μπορούν να προχωρήσουν τα ίδια σε μία καταγγελία, ζητήσαμε από τη Μαρία Αποστολάκη, συντονίστρια Νομικών Υπηρεσιών του Κέντρου Γυναικείων Μελετών και Ερευνών «Διοτίμα»*, δικηγόρο στον Άρειο Πάγο, με μεταπτυχιακό Κοινωνικής Πολιτικής, να μας απαντήσει σε δέκα ερωτήματα σχετικά με τη σεξουαλική παρενόχληση και τα δικαιώματά μας.
Τι είναι σεξουαλική παρενόχληση;
Είναι οποιαδήποτε μορφή ανεπιθύμητης λεκτικής, μη λεκτικής ή σωματικής συμπεριφοράς σεξουαλικού χαρακτήρα, με σκοπό ή αποτέλεσμα την προσβολή της αξιοπρέπειας ενός προσώπου, ιδίως με τη δημιουργία εκφοβιστικού, εχθρικού, εξευτελιστικού, ταπεινωτικού ή επιθετικού περιβάλλοντος. Υπό τον ισχύοντα Ποινικό Κώδικα είναι πλημμέλημα που διώκεται με έγκληση, δηλαδή με την καταγγελία-μήνυση του ίδιου του θύματος. Δεν πρέπει να συγχέεται με τη σεξουαλική κακοποίηση που αφορά βαρύτερες παραβιάσεις της γενετήσιας ελευθερίας ενός προσώπου (για παράδειγμα βιασμός ή κατάχρηση σε ασέλγεια, που είναι πολύ σοβαρά ποινικά αδικήματα και διώκονται αυτεπάγγελτα).
Σε περίπτωση που έχω πέσει θύμα σεξουαλικής παρενόχλησης στη δουλειά ή στο πανεπιστήμιο κατά το παρελθόν, αλλά δεν έχω στοιχεία, μπορώ να κινηθώ νομικά;
Όπως κάθε πλημμέλημα που διώκεται με έγκληση, πρέπει η αναφορά-καταγγελία να γίνει μέσα σε τρεις μήνες από την τέλεση του συμβάντος. Συνεπώς είναι πολύ σημαντικό να κινείται η όλη διαδικασία με την υποβολή εγκλήσεως άμεσα, διαφορετικά υπάρχει ο κίνδυνος να θεωρηθεί η καταγγελία μη παραδεκτή ως εκπροθέσμως ασκηθείσα (ΠΡΟΣΟΧΗ: μιλάμε πάντα για σεξουαλική παρενόχληση και όχι σεξουαλική κακοποίηση).
Σε περίπτωση που έχω στοιχεία, όπως SMS ή e-mail, είναι ισχυρά;
Φυσικά, κάθε τέτοιο στοιχείο μπορεί να αξιοποιηθεί και να αποδεικνύει μια παρενοχλητική συμπεριφορά.
Αν βιώνω τώρα σεξουαλική παρενόχληση στη δουλειά ή το πανεπιστήμιο, τι κινήσεις πρέπει/μπορώ να κάνω, ανεξάρτητα από την προσφυγή μου στη Δικαιοσύνη;
Αν δουλεύω στον Δημόσιο Τομέα: Να αναφερθώ στον/στην προϊστάμενο/η, διευθυντή/ντρια ή στη διεύθυνση εσωτερικού ελέγχου προκειμένου να ξεκινήσει ένορκη διοικητική εξέταση (ΕΔΕ). Αν η ΕΔΕ δεν ευδοκιμήσει ή αν ο προϊστάμενος είναι ταυτόχρονα θύτης μπορούν να γίνουν καταγγελίες στον Συνήγορο του Πολίτη. Όποιος/α το επιθυμεί μπορεί να καταθέσει καταγγελία στην Εθνική Αρχή Διαφάνειας, που είναι αρμόδια για οτιδήποτε αφορά το Δημόσιο.
Αν δουλεύω στον Ιδιωτικό Τομέα: Να αναφερθώ στον/ην προϊστάμενο/η ή στον/η υπεύθυνο/η προσωπικού, το επόμενο βήμα είναι το Σώμα Επιθεώρησης Εργασίας (ΣΕΠΕ) όπου μπορεί να γίνει η καταγγελία και στη συνέχεια να γίνει συνεργασία και με τον Συνήγορο του Πολίτη.
Αν πρόκειται για παρενόχληση μέσα στο πανεπιστήμιο μπορώ να απευθυνθώ στο «Συνήγορο του Φοιτητή» (Ν. 4009/2011), όργανο που λειτουργεί μεταξύ άλλων και για τη διερεύνηση υποθέσεων παρενοχλητικών συμπεριφορών, τις οποίες μπορεί να παραπέμψει στο αρμόδιο πειθαρχικό όργανο. Περαιτέρω, μπορώ να απευθυνθώ στις νεοσύστατες (Ν.4589/2019 ) σε πολλά εκπαιδευτικά ιδρύματα Επιτροπές Ισότητας Φύλων που μεταξύ άλλων έχουν αρμοδιότητα να παρέχουν υπηρεσίες διαμεσολάβησης σε περιπτώσεις καταγγελιών για διακριτική μεταχείριση ή παρενοχλητική συμπεριφορά και να παρέχουν συνδρομή προς θύματα διακρίσεων όταν καταγγέλλεται διακριτική μεταχείριση.
Σε περίπτωση που έχω καταγγείλει το περιστατικό στην εταιρεία μου αλλά έχω δυσμενή μεταχείριση, υπάρχουν κυρώσεις και για την εταιρεία;
Ναι, καθώς σύμφωνα με τον νόμο 3896/2010, ο οποίος στοχεύει στην εξασφάλιση της εφαρμογής της ίσης μεταχείρισης ανδρών και γυναικών σε θέματα εργασίας και απασχόλησης, ο εργοδότης οφείλει να παρέχει ένα περιβάλλον ίσων ευκαιριών και να προστατεύει τον εργαζόμενο/την εργαζόμενη από κάθε διάκριση, εκδικητική συμπεριφορά, δυσμενή μεταχείριση κ.λπ. Επιπλέον, το θύμα δικαιούται και μπορεί να διεκδικήσει και αποζημίωση για οποιαδήποτε παραβίαση της γενικής απαγόρευσης διακρίσεων λόγω φύλου.
Αν είμαι μάρτυρας ενός περιστατικού σεξουαλικής παρενόχλησης, μπορώ να το καταγγείλω στη Δικαιοσύνη χωρίς την άδεια του θύματος;
Όπως είπαμε παραπάνω, ως κατ’ έγκληση διωκόμενο αδίκημα, δεν μπορεί να καταγγελθεί από τρίτο άτομο παρά μόνο από εκείνη/εκείνο που βιώνει την παρενοχλητική συμπεριφορά.
Αν δουλεύω ανασφάλιστη και πέσω θύμα σεξουαλικής παρενόχλησης, θα διωχθώ επειδή έχω «μαύρες» αποδοχές;
Όχι. Ο μόνος που έχει ευθύνη για την παράνομη/ανασφάλιστη εργασία είναι ο εργοδότης.
Αν ένας καθηγητής στο πανεπιστήμιο με «κόβει» συνεχώς στο μάθημα επειδή αντέδρασα στην παρενόχλησή του, τι μπορώ να κάνω;
Θα πρέπει να ζητείται αναβαθμολόγηση επίμονα και να καταφύγει η φοιτήτρια/ο φοιτητής στα παραπάνω αναφερόμενα όργανα (Συνήγορο του Φοιτητή, Επιτροπές Ισότητας Φύλων), τη στιγμή που πρόκειται για «αντίποινα» λόγω μη ενδοτικότητας σε σεξουαλική ή άλλη παρενόχληση σε βάρος της/του.
Αν έχω δεχτεί σεξουαλική παρενόχληση κατά το παρελθόν, αλλά σε μία προσπάθεια να κατευνάσω τα πράγματα έχω βρεθεί σε κοινές παρέες ή άλλο περιβάλλον με τον δράστη, μπορεί να μη γίνω πιστευτή από το δικαστήριο αν καταγγείλω μεταγενέστερα το περιστατικό;
Είναι πολλοί οι παράγοντες που ένα άτομο το οποίο βίωσε/βιώνει σεξουαλική παρενόχληση δεν αντιδρά άμεσα, εναντίον του δράστη. Φόβοι για «αντίποινα», έλλειψη υποστηρικτικού περιγύρου και μια εν γένει «εγκαθιδρυμένη» κουλτούρα ανοχής. Ακόμη όμως και αν συμβεί αυτό, δηλαδή υπάρχει εν πρώτοις μια καθυστέρηση, η μεταγενέστερη καταγγελία (τη στιγμή που ακόμη υπάρχει χρόνος για να υποβληθεί) δεν μπορεί για τον λόγο αυτό και μόνο να κριθεί αβάσιμη. Δεν θα υπήρχε λόγος ένα θύμα παρενόχλησης να επιζητά να «κατευνάσει» μια κατάσταση με τον δράστη αν υπήρχαν σοβαροί και επαρκείς μηχανισμοί και διαδικασίες σοβαρής διερεύνησης, και υποστήριξης τέτοιων περιστατικών. Θα πρέπει επίσης και τα αρμόδια διωκτικά όργανα να εκπαιδευτούν αναλόγως ώστε να μπορούν να κατανοούν γιατί τα θύματα πολλές φορές διστάζουν να προχωρήσουν εγκαίρως, να μην τα «ενοχοποιούν» και να μη στέκονται εξ αρχής μεροληπτικά απέναντί τους.
Είναι το κόστος προσφυγής στη δικαιοσύνη ανασταλτικός παράγοντας για την κίνηση μιας διαδικασίας;
Δυστυχώς ναι, δεν υπάρχει από όλους και όλες η δυνατότητα κάλυψης των εξόδων και των δικηγορικών αμοιβών, για υποθέσεις μάλιστα που χρονίζουν. Η παροχή δωρεάν εξειδικευμένης νομικής βοήθειας (νομική συμβουλευτική, δικαστική εκπροσώπηση, κάλυψη των δικαστικών εξόδων) σε πανελλαδική εμβέλεια, ειδικά σε θύματα που το εισόδημά τους δεν το επιτρέπει, είναι κρίσιμη παράμετρος ώστε να μην αποθαρρύνονται να προχωρήσουν δικαστικά. Για αυτό τον λόγο, άλλωστε, το Κέντρο Διοτίμα υλοποιεί εδώ και πολλά χρόνια προγράμματα δωρεάν νομική βοήθειας που υποστηρίζουν την επιζώσα από το πρώτο μέχρι το τελευταίο βήμα και απευθύνονται σε οικονομικά ευάλωτες γυναίκες που διαμένουν στην Αττική.
*Η γυναικεία οργάνωση Διοτίμα ιδρύθηκε το 1989. Από το 1996 παρέχει υπηρεσίες σε γυναίκες και άτομα που έχουν υποστεί έμφυλη βία. Παράλληλα λειτουργεί ως ερευνητικό κέντρο εξειδικευμένο σε θέματα φύλου, φορέας επιμόρφωσης επαγγελματιών σε έμφυλα ζητήματα, οργάνωση συνηγορίας για την έμφυλη ισότητα. Περισσότερα: εδώ.
Πηγή: VICE
