Η επέτειος μιας κορυφαίας στιγμής
Η Ελληνική Επανάσταση του 1821 αποτελεί αναμφίβολα το κορυφαίο ιστορικό γεγονός της νεοελληνικής ιστορίας, μέσα από το οποίο συντελείται μια κοσμογονία. Ένα νέο κράτος γεννιέται, με χαρακτήρα ανεξάρτητο και εθνικό, με σαφή γεωγραφικά όρια, ενταγμένο στον σύγχρονο ευρωπαϊκό κόσμο μέσα από διεθνείς συνθήκες. Οι νέοι θεσμοί που αναδύονται οδηγούν σταδιακά στην πρώτη πολιτική ενοποίηση των ελληνικών πληθυσμών στην ιστορία. Οι σημαντικές αλλαγές στην οικονομία, την κοινωνία, την πνευματική κίνηση και την πολιτική ζωή των Ελλήνων, που ξεκινούν ήδη από τα μέσα του 18ου αιώνα, πυροδοτούν τη ριζική ρήξη με το παρελθόν που εκπροσωπεί η Οθωμανική αυτοκρατορία. Τόσο μέσα από το κίνημα του Διαφωτισμού όσο και μέσα από τις συνθήκες που δημιουργεί η ίδια η Επανάσταση, διαμορφώνεται η νέα συλλογική ταυτότητα του «Έλληνα πολίτη». Παρά τις αναπόφευκτες αντιπαραθέσεις και συγκρούσεις μεταξύ των επαναστατών που θα θέσουν σε κίνδυνο τον Αγώνα, οι συνεργασίες που θα επιτευχθούν, οι κοινοί στόχοι που θα διατυπωθούν και οι συλλογικές ιδέες που θα διαμορφωθούν θα αποτελέσουν την αφετηρία της Ελλάδας που ζούμε σήμερα.To εκπαιδευτικό αυτό υλικό δημιουργήθηκε με αφορμή τον εορτασμό της συμπλήρωσης των 200 χρόνων από την Επανάσταση του 1821, και εντάσσεται στο πλαίσιο της έκθεσης “1821 Πριν και Μετά”, που διοργανώνει το Μουσείο Μπενάκη, με τη σύμπραξη της Τράπεζας της Ελλάδος, της Εθνικής Τράπεζας και της AlphaBank, (03.03-07.11.2021).
Τα εικοσιένα αντικείμενα που το αποτελούν έχουν επιλεγεί από το πλούσιο υλικό της επετειακής έκθεσης, με σκοπό να φωτίσουν ως αυθεντικές μαρτυρίες τη συγκλονιστική αυτή εποχή, από τα μέσα του 18ου αιώνα έως και τις πρώτες δεκαετίες του νεοσύστατου ελληνικού κράτους. Μέσα από τη μελέτη τους τα παιδιά καλούνται να πλησιάσουν τους ανθρώπους πριν ακόμα γίνουν ήρωες, να ακούσουν τις ιδέες την πρώτη ώρα που διατυπώνονται ως ιδανικές, να εντυπωσιαστούν από τα «θαυμαστά» αλλά και να ερμηνεύσουν τα «ασυγχώρητα», με τη σκέψη του T.S.Eliot ότι «ο παρελθών και ο παρών χρόνος είναι αιώνια παρόντες στον μέλλοντα χρόνο».
Στόχοι
Το εκπαιδευτικό υλικό επιδιώκει να αναδείξει θέματα που καθιστούν την ελληνική επανάσταση σημαντικό γεγονός χωρίς βέβαια να έχει τη φιλοδοξία ή τη δυνατότητα να εξαντλήσει τα θέματα αυτά. Τα 21 αντικείμενα δεν αποτελούν παρά ένα πρώτο πεδίο συζήτησης για τα παιδιά και την οικογένειά τους ή τη σχολική τους ομάδα. Η ανάλυση των αντικειμένων ως ιστορικών πηγών επιχειρεί την εξοικείωση των παιδιών με τα εργαλεία της ιστορικής έρευνας, όπως τον σχηματισμό υποθέσεων, την παρατήρηση, τη σύγκριση, την κριτική προσέγγιση, τη διατύπωση συμπερασμάτων, τη συσχέτιση των πληροφοριών με προηγούμενες εμπειρίες ή γνώσεις, και τελικά τη γέννηση της επιθυμίας για περαιτέρω διερεύνηση θεμάτων που το υλικό αυτό δεν μπόρεσε να συμπεριλάβει. Η εκπαιδευτική αυτή πρόταση αποσκοπεί στην ενθάρρυνση του σχηματισμού της ιστορικής πληροφορίας από τα ίδια τα παιδιά και την καλλιέργεια της ιστορικής τους αίσθησης. Πάνω απ’ όλα επιδιώκει την απόλαυση του έργου τέχνης και τη χαρά της αποκάλυψης της αυθεντικής μαρτυρίας.
Aπευθύνεται σε
– Παιδιά από 11+
– Σχολικές ομάδες από Στ’ Δημοτικού έως και το Λύκειο
Τα θέματα του υλικού μπορούν να συνδεθούν με διαφορετικά διδακτικά αντικείμενα του αναλυτικού προγράμματος, όπως η Ιστορία, η Λογοτεχνία, η Νεοελληνική Γλώσσα, η Κοινωνική και Πολιτική Αγωγή, καθώς και με διαθεματικές δραστηριότητες.
Το περιεχόμενο
Στο υλικό τα παιδιά, οι εκπαιδευτικοί και οι γονείς μπορούν να βρουν:
– 21 εικόνες αντικειμένων. Πρόκειται για διαφορετικού τύπου πρωτογενείς πηγές, όπως χάρτες, επιστολές, διοικητικά έγγραφα, ρούχα, σκεύη, σημαίες, όπλα και πίνακες ζωγραφικής. Οι φωτογραφίες προσφέρουν δυνατότητα μεγέθυνσης ώστε να επιτυγχάνεται η λεπτομερής παρατήρηση των αντικειμένων.
– Σύντομες επεξηγηματικές λεζάντες
– Ερωτήσεις προσέγγισης των αντικειμένων, οργανωμένες σε τρεις ενότητες: (α) «Ας γνωρίσουμε το αντικείμενο», για μια πρώτη παρατήρηση (β) «Ελάτε λίγο πιο κοντά», για τη βαθύτερη κατανόηση της μαρτυρίας και (γ) «Πίσω από το αντικείμενο κρύβεται μια εποχή», με στόχο χρήση του αντικειμένου ως ιστορικής πηγής για την εποχή του. Οι ενότητες έχουν κλιμακούμενο βαθμό δυσκολίας. Οι ερωτήσεις της τρίτης ενότητας απευθύνονται κυρίως στα μεγαλύτερα παιδιά. Η δομή των ενοτήτων παραμένει σταθερή σε όλα τα θέματα με στόχο να συστηματοποιήσει τη διαδικασία για τα παιδιά και να εδραιώσει μια μέθοδο έρευνας.
– Γλωσσάρι με σύντομες λεξιλογικές ερμηνείες
– Εισαγωγικό κείμενο. Παρουσιάζει το αντικείμενο συνδέοντάς το με τον δημιουργό ή τον κάτοχο του καθώς και μια γενικότερη εικόνα της εποχής στην οποία ανήκει και των συνθηκών που σχετίζονται με τη δημιουργία ή τη χρήση του.
– Μικρά σχόλια. Απευθύνονται κυρίως στον εκπαιδευτικό, τον γονέα ή τα μεγαλύτερα παιδιά. Σχετίζονται με το περιεχόμενο των ερωτήσεων και δίνουν αφορμές για επεξεργασία επιμέρους θεμάτων που προκύπτουν από την διερεύνηση κάθε μαρτυρίας. Τα σχόλια είναι ενδεικτικά. Ο αναγνώστης μπορεί να επιλέξει ποια θα χρησιμοποιήσει [στην ανάλυση κάθε αντικειμένου], προσθέτοντας ή αφαιρώντας κατά την κρίση του και σύμφωνα με τους στόχους και τα ενδιαφέροντά του.
– Λέξεις-κλειδιά. Πρόκειται για λέξεις που οδηγούν σε συνδέσεις περισσότερο ή λιγότερο εμφανείς με άλλα αντικείμενα του υλικού. Έχουν στόχο να διευκολύνουν τη σύνδεση, σύγκριση και τελικά σύνθεση διαφορετικών πηγών γύρω από μία θεματική. Με οδηγό τις λέξεις-κλειδιά προτείνεται ένας εναλλακτικός τρόπος πλοήγησης από το ένα αντικείμενο στο άλλο που δεν σχετίζεται με το χρονολογικό πλαίσιο της κάθε πηγής, αλλά με το θέμα που ενδιαφέρει κάθε φορά. Η επεξεργασία αυτή πιστεύουμε ότι θα εμπλουτίσει σημαντικά το μεμονωμένο υλικό που θα αντληθεί από την έρευνα κάθε πηγής ξεχωριστά.
– Μουσικές Συνδέσεις. Προτάσεις μουσικών αποσπασμάτων συνδεδεμένων με το περιεχόμενο ή την εποχή των αντικειμένων για να συνοδεύσουν ή και να επεκτείνουν την έρευνα.
Πρόταση για δύο ειδών παιχνίδια…
– Η ιστορική γραμμή:
Τα αντικείμενα που θα επιλέξετε να ερευνήσετε μπορεί να συνδεθούν μεταξύ τους με βάση κάποια ημερομηνία που τα τοποθετεί στον χρόνο: τον χρόνο δημιουργίας τους, τον χρόνο της χρήσης τους, κάποια επιγραφή κλπ . Τοποθετήστε τα σε μια ιστορική γραμμή τυπώνοντας τις εικόνες και συμπληρώνοντάς τες με άλλα στοιχεία, όπως χαρακτηριστικές λέξεις και ιδέες της εποχής.
– Το παιχνίδι των συνειρμών: Οι λέξεις κλειδιά μπορούν να πυροδοτήσουν έναν διαφορετικό τρόπο σύνδεσης των αντικειμένων με βάση το υλικό, το θέμα, τα πρόσωπα ή τις ιδέες. Ενθαρρύνοντας τους συνειρμούς των παιδιών θα προκύψουν νέες συνδέσεις, λιγότερο ίσως προφανείς, και θα δημιουργηθούν διαφορετικές, πολύπλοκες και ιδιαίτερες διαδρομές στην Ιστορία.
Ιδέα, Κείμενα: Μαρία Ζαμενοπούλου
Επιμέλεια: Μαρία-Χριστίνα Δεστούνη Γιαννουλάτου
Ιδιαίτερες ευχαριστίες οφείλονται στον Παναγιώτη Μιχαηλάρη, Ομότιμο Διευθυντή Ερευνών ΙΙΕ/ΕΙΕ, για τις πολύτιμες επισημάνσεις και παρατηρήσεις του, και στις συναδέλφους Μαρία Καρβουνάκη και Αναστασία Φωτοπούλου-Πρίγκιπα για τις ουσιαστικές προσθήκες και διορθώσεις τους.
Σχεδιασμός ψηφιακού υλικού: Ραλλού Μυλωνά
Πηγή: Μουσείο Μπενάκη
