Ο Ανδρέας Μανωλικάκης είναι καθηγητής Υποκριτικής και Σκηνοθεσίας του εμβληματικού Actors Studio, ίσως του σπουδαιότερου θεατρικού οργανισμού στον κόσμο, από τον οποίο έχουν περάσει μεγάλα ονόματα του θεάτρου και του κινηματογράφου. Έχει διαγράψει μια σημαντική πορεία δεκαετιών και έχει μελετήσει όσο λίγοι τις τάσεις στο σύγχρονο θέατρο μέσα από μια πολυκύμαντη πορεία ζωής. Στο βιβλίο «Στα φώτα» που μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Αρμός, περιγράφει σπουδαίες συναντήσεις, σημαντικά μαθήματα πάνω στη σκηνή αλλά και κάτω από αυτήν και πως η περίφημη «Μέθοδος» έδωσε νέες προσεγγίσεις και δυναμική σε ηθοποιούς και σκηνοθέτες.
Ένα βιβλίο για την πολυετή περιπέτειά σας στο χώρο της υποκριτικής και του θεάτρου. Κοιτώντας πίσω, τι είναι εκείνο που χαρακτήρισε την πορεία σας τόσο εντός όσο και εκτός Actors Studio;
Ο συνδυασμός τεσσάρων στοιχείων χαρακτήρισαν και καθόρισαν την πορεία μου: Η αγάπη για την έρευνα και τις σπουδές σε βάθος. Δεν με κάλυπταν οι πληροφορίες που ήταν γενικές, ασαφείς, ατεκμηρίωτες, αυθαίρετες. Γι’ αυτό επιζητούσα τις πηγές που θα μου προσέφεραν την γνώση που επιθυμούσα. Η επιμονή, διότι χωρίς πειθαρχία και απόλυτη αφοσίωση δεν μπορείς να διανύσεις τα χιλιόμετρα που απαιτεί αυτού του είδους η μελέτη. Η υπομονή, γιατί οι απογοητεύσεις είναι πολλές,? λόγω των εξαιρετικά απαιτητικών ικανοτήτων για την επίτευξη του κάθε στόχου, καθώς και του τεράστιου αριθμού υποψηφίων για την θέση ή τον ρόλο που διεκδικείς. Η αντοχή, που με βοήθησε να αντιμετωπίσω σκέψεις ότι ίσως χάνω τον χρόνο μου με τις πολλές σπουδές, την στιγμή που συμμαθητές μου από τη Δραματική Σχολή στην Ελλάδα δουλεύουν ήδη στο θέατρο, στη τηλεόραση, στο κινηματογράφο. Χρειάζεται μεγάλη αντοχή, ιδιαίτερα όταν είσαι μακριά από τη χώρα σου, με ό,τι αυτό συνεπάγεται. ?Ένα επιπλέον στοιχείο είναι η δίψα μου για έντονη ζωή. Από εκεί άντλησα και αντλώ το υλικό για την κατανόηση των καταστάσεων και των χαρακτήρων που περιέχουν τα θεατρικά έργα. Πέρα από τις γνώσεις μου πάνω στην υποκριτική, οι εμπειρίες της ζωής μου αποτελούν το βασικό συστατικό της διδασκαλίας μου.
Στο Διοικητικό Συμβούλιο του Actors Studio βρεθήκατε με διάσημους ηθοποιούς όπως ο Αλ Πατσίνο, η Ελεν Μπέρνστιν, ο Χάρβεϊ Καϊτέλ και πολλοί άλλοι. Πως ήταν αυτή η συνύπαρξη;
Η απλότητα, η αμεσότητα, η φιλικότητα, η σοβαρότητα και ο απόλυτος επαγγελματισμός στην συμπεριφορά τους ήταν ένα μεγάλο σχολείο με πολλά μαθήματα και στην αρχή μια μεγάλη έκπληξη. Ειδικά για εμένα που μεγάλωσα σε μια χώρα όπου το ύφος, το τουπέ, το δήθεν, είναι διάχυτο ιδιαιτέρως στον χώρο του θεάτρου. Δεν βάζω και τον χώρο της πολιτικής στην ίδια κατηγορία διότι εκεί, αρκετοί, έχουν περάσει πια στο επίπεδο του ακαταλόγιστου.
Έχετε συναντήσει μεγάλες προσωπικότητες όπως ο Ηλίας Καζάν; Πως ήταν η εμπειρία αυτή;
Στις λίγες φορές που συνάντησα και μίλησα με τον Ηλία Καζάν, αλλά και? στην ανταλλαγή επιστολών μαζί του, ήταν πολύ φιλικός και ανθρώπινος. Τα αισθήματα που είχα και έχω απέναντι του ήταν αισθήματα σεβασμού και τρυφερότητας. Όσο μελετούσα την δουλειά του βλέποντας τις ταινίες του, όσο διάβαζα τα βιβλία του και τις συνεντεύξεις του, όσες φορές τον είδα να διδάσκει, όσο άκουγα γι’ αυτόν ιστορίες από ανθρώπους που τον ήξεραν καλά, τόσο περισσότερο τον εκτιμούσα. Πιστεύω βαθιά πως ήταν ο σημαντικότερος και πιο ολοκληρωμένος καλλιτέχνης από όλους τους καλλιτέχνες που ανέπτυξαν, εφάρμοσαν και διέδωσαν την Αμερικάνικη Σχολή υποκριτικής.
Ο Μπράντλεϊ Κούπερ ήταν ένας από τους μαθητές σας. Τι είναι αυτό που κάνει έναν ταλαντούχο σπουδαστή να εξελιχθεί σε σημαντικό ηθοποιό;
Ο βαθμός συναισθηματικής διαθεσιμότητας. Το πόσο βαθιά επιτρέπει να πάει για να ανακαλύψει, να ελευθερώσει και να αποκαλύψει την ατομική, προσωπική του έκφραση. Το πόσο αφοσιωμένος είναι απέναντι στην εκπαίδευση του υποκριτικού του οργάνου και πόσο ανοιχτός είναι στις οδηγίες και σχόλια σχετικά με τη δουλειά του. Και πάνω από όλα ο βαθμός κατανόησης των υποχρεώσεων που έχει απέναντι στο ταλέντο του. Ο Μπράντλεϊ τα είχε και τα έχει όλα αυτά. Δεν επαναπαύτηκε στο ωραίο παρουσιαστικό και το ταλέντο που του έδωσε η φύση. Δούλεψε και δουλεύει πολύ σκληρά, ως ηθοποιός, σκηνοθέτης, συγγραφέας, για τα σπουδαία αποτελέσματα που βλέπουμε στην οθόνη.
Κάθε καλοκαίρι κάνετε σεμινάρια υποκριτικής στην Ελλάδα. Σε τι επίπεδο βρίσκεται η θεατρική εκπαίδευση στη χώρα μας;?
Υπάρχει ένας πολύ περιορισμένος αριθμός καθηγητών υποκριτικής των οποίων η διδασκαλία βρίσκεται σε λιγότερο ή περισσότερο καλό επίπεδο. Από εκεί και πέρα επικρατεί ερασιτεχνισμός, αυθαίρετες απόψεις, λανθασμένες εφαρμογές της δουλειάς των μεγάλων δασκάλων, παραπληροφόρηση, ημιμάθεια. Εάν προσθέσετε σε αυτή τη κατάσταση και την παντελή έλλειψη παιδαγωγικών γνώσεων, έχετε την εικόνα. Μπορεί να ακούγεται ως σκληρή η άποψη μου και ορισμένοι δυσαρεστούνται με αυτά που λέω. Όμως μόνο εάν δούμε την πραγματικότητα κατάματα ίσως μπορέσουμε να βελτιώσουμε το επίπεδο των σπουδών υποκριτικής. Για να γίνει αυτό πρέπει, πρώτα από όλα, τα στελέχη του Υπουργείου Πολιτισμού που έχουν την ευθύνη για τις Δραματικές Σχολές να γνωρίζουν το θέμα σε βάθος. Μέχρι σήμερα και επί πολλές δεκαετίες όσοι κατείχαν αυτές τις θέσεις ήταν ακατάλληλοι και άσχετοι με το αντικείμενο.
Εκτός από τα θεατρικά τοπία, δίνεται ιδιαίτερο βάρος και στα τοπία των λέξεων – στην ανάλυση κειμένου, την οποία επίσης διδάσκετε. Πως μπορούμε να κατανοήσουμε σωστά ένα κείμενο;
Για να κατανοήσουμε ένα κείμενο πρέπει αφενός να ξέρουμε πως να το διαβάσουμε και αφετέρου να το διαβάσουμε αρκετές φορές. Διαβάζοντας την σκηνή ή ακόμη και ένα μονόλογο από ένα θεατρικό έργο, αρχίζουμε με τον ίδιο τρόπο που αρχίζει ένας ντετέκτιβ στην εξιχνίαση ενός εγκλήματος. Αυτή η προσέγγιση περιέχει πολλές ερωτήσεις που αφορούν, τον χώρο, τον χρόνο, τα πρόσωπα, τις σχέσεις μεταξύ τους, τους στόχους τους, το παρελθόν τους, και πολλές άλλες. Οι σωστές απαντήσεις οδηγούν στην πλήρη κατανόηση της σκηνής και του έργου. Οι περισσότερες απαντήσεις στις ερωτήσεις αυτές βρίσκονται διάσπαρτες μέσα στο έργο. Γι αυτό και οι πολλές αναγνώσεις. Οι επιπόλαιες αναγνώσεις δεν οδηγούν πουθενά. Δυστυχώς η ανάλυση του κειμένου δεν διδάσκετε στις σχολές παγκοσμίως, εκτός ελαχίστων περιπτώσεων. Και ως επί το πλείστον οι καθηγητές προτείνουν σκηνές σε μαθητές υποκριτικής και σχεδόν απαιτούν σε δυο-τρεις ημέρες οι μαθητές να παρουσιάσουν την σκηνή έχοντας σχεδόν αποστηθίσει και το κείμενο. Αυτές οι προσεγγίσεις, όπως καταλαβαίνετε, δεν βοηθούν την οποιαδήποτε δημιουργική διαδικασία. Ο Άντονι Χόπκινς έχει πει πως διαβάζει το θεατρικό έργο ή το σενάριο δεκάδες φορές. Αυτό λέει πολλά.
Πηγή: ΕΘΝΟΣ
