Πόσο εύκολο είναι να επιστρέψει ένας πανεπιστημιακός στα φοιτητικά έδρανα για να «μετεκπαιδευθεί» στις σύγχρονες μεθόδους διδασκαλίας; Μη μας ξεγελούν πιθανές δηλώσεις των πανεπιστημιακών, ότι «τρέφονται από τη μάθηση» και είναι ανοιχτοί στην ανανέωση των μεθόδων τους. Είναι δύσκολο ένας καταξιωμένος καθηγητής να παραδεχθεί πως ο τρόπος που διδάσκει δεν αγγίζει τους φοιτητές του και χρειάζεται να τον φρεσκάρει. Eτσι, λοιπόν, καθηγητές που οργανώνουν τα Κέντρα Υποστήριξης Διδασκαλίας και Μάθησης (ΚΕΔΙΜΑ) των ελληνικών ΑΕΙ για να πείσουν τους συναδέλφους τους να εκσυγχρονίσουν τις μεθόδους διδασκαλίας, τους λένε ότι «οι 20χρονοι φοιτητές μας –παιδιά της generation Z– μας αποκαλούν baby boomers, αφού μιλάμε μία “γλώσσα” ξένη για αυτούς». Μάλιστα, το ενδιαφέρον με την πρωτοβουλία είναι ότι καλούνται να εκπαιδευτούν «στη γλώσσα των φοιτητών τους» όχι μόνο οι μόνιμοι καθηγητές, αλλά και οι συμβασιούχοι διδάσκοντες –στη μεγάλη πλειονότητά τους νεότεροι των πρώτων– καθώς και οι ίδιοι έχουν μάθει τον τρόπο διδασκαλίας των καθηγητών τους και πλέον τον αναπαράγουν στο αμφιθέατρο. «Η πανεπιστημιακή παιδαγωγική είναι η νέα τάση στη διεθνή τριτοβάθμια εκπαίδευση, και αυτή καλούνται να ακολουθήσουν –έστω και αργά– οι Eλληνες πανεπιστημιακοί» παρατηρεί, μιλώντας στην «Κ», η κ. Ζωή Γαβριηλίδου, συντονίστρια του Δικτύου των ΚΕΔΙΜΑ των ελληνικών πανεπιστημίων και καθηγήτρια στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης.
«Στα ελληνικά ΑΕΙ όλο και περισσότεροι πρυτάνεις συνιστούν στους καθηγητές τους να παρακολουθήσουν μαθήματα μοντέρνας διδασκαλίας. Σε ΑΕΙ του εξωτερικού τα μαθήματα πανεπιστημιακής παιδαγωγικής είναι υποχρεωτικά για τους διδάσκοντες, ενώ στην Ολλανδία και στις σκανδιναβικές χώρες οι καθηγητές πρέπει να διαθέτουν πιστοποιητικό πανεπιστημιακής παιδαγωγικής επάρκειας. Στην Ιρλανδία δε, υπάρχει δημόσιος φορέας που ασχολείται αποκλειστικά με την παιδαγωγική επάρκεια των πανεπιστημιακών», τονίζει στην «Κ» η κ. Λία Κρασαδάκη, συντονίστρια και επιστημονική υπεύθυνος του ΚΕΔΙΜΑ στο Πολυτεχνείο Κρήτης. Επίσης, τα κινεζικά πανεπιστήμια, που εμφανίζονται πολύ δυναμικά στη διεθνή τριτοβάθμια εκπαίδευση, έχουν θέσει ψηλά τον στόχο να βελτιώσουν τις διδακτικές πρακτικές. Από την άλλη στην Ελλάδα ενδιαφέρον επίσης είναι πως στην ανάπτυξη της επιμόρφωσης των καθηγητών τους πιο δυναμικά εμφανίζονται περιφερειακά ΑΕΙ –ενδεικτικά το Δημοκρίτειο, το Πατρών, το Κρήτης και το Πολυτεχνείο Κρήτης– και όχι τα μεγάλα κεντρικά.
Ειδικότερα, τα ΚΕΔΙΜΑ ξεκίνησαν τα τελευταία χρόνια με τον νόμο-πλαίσιο του 2019. Και αυτό συνιστά μία ακόμη χαμένη ευκαιρία της ελληνικής τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, αφού η πανεπιστημιακή παιδαγωγική έχει ενταχθεί εδώ και χρόνια στα πανεπιστήμια της Δύσης, ενώ στην Ελλάδα νομοθετήθηκαν από το 2011 με τον νόμο-πλαίσιο 4009. Στόχοι των ΚΕΔΙΜΑ είναι, σε γενικές γραμμές, όπως παρατηρεί η κ. Γαβριηλίδου, η ενημέρωση των καθηγητών για το πώς να βρουν τρόπους ώστε οι φοιτητές να συμμετάσχουν περισσότερο στο μάθημα, ποιες είναι οι τεχνικές ενεργού μάθησης, πώς να αξιοποιούν τις νέες τεχνολογίες –με τις οποίες είναι πολύ εξοικειωμένοι οι νέοι– στο μάθημά τους, πώς να οργανώνουν την τηλεκπαίδευση, πώς να βοηθούν τους φοιτητές να έχουν αυτοέλεγχο κατά τη μελέτη τους. Βάρος δίνεται και στο πώς ένας πανεπιστημιακός θα φύγει από το μοντέλο της μετωπικής διδασκαλίας και θα χρησιμοποιήσει τη μέθοδο της «ανεστραμμένης διδασκαλίας», κατά την οποία οι φοιτητές μελετούν το επόμενο μάθημα μόνοι τους, συνήθως μέσα από βίντεο που έχει προετοιμάσει ο καθηγητής τους ή από υλικό που έχει βρει διαθέσιμο, και ερχόμενοι στο αμφιθέατρο εφαρμόζουν τις γνώσεις τους λύνοντας προβλήματα ή συμμετέχοντας σε δραστηριότητες εμπέδωσης.
Ο φοιτητής στο επίκεντρο
«Τα αμφιθέατρα δημιουργήθηκαν τον 19ο αιώνα και ήταν σχεδιασμένα για να δείχνουν πόσο σημαντικός είναι ο πομπός της γνώσης. Από τα φοιτητικά μας χρόνια έχουμε εμπειρίες, καθηγητές να διδάσκουν από την έδρα προς το αμφιθέατρο. Αλλά εντέλει η μέθοδος αυτή δεν είναι πάντα λειτουργική, τουλάχιστον στην πλειονότητα των μαθημάτων. Το ίδιο συμβαίνει και με το μοντέλο του καθηγητή – αυθεντία. Πλέον όμως οφείλουμε να έχουμε τον φοιτητή στο κέντρο της μαθησιακής διαδικασίας. Ωστόσο, το παλιό μοντέλο διδασκαλίας συνεχίζει να υιοθετείται στα ελληνικά πανεπιστήμια από μερίδα του διδακτικού προσωπικού, που ίσως διδάσκει σε ένα αμφιθέατρο αξιοποιώντας μόνο ένα power-point. Σε αυτό το πλαίσιο οι φοιτητές πολλές φορές αδιαφορούν και δεν συμμετέχουν. Από την άλλη επίσης, ο βασικός τρόπος αξιολόγησης των φοιτητών είναι οι πρόοδοι και οι εξετάσεις στο τέλος του εξαμήνου» παρατηρεί, μιλώντας στην «Κ», η κ. Κάλλια Κατσαμποξάκη-Hodgetts, ειδικό επιστημονικό προσωπικό στο Πανεπιστήμιο Κρήτης (διδάσκει το μάθημα «Κοινωνικός και Ψηφιακός γραμματισμός: Διδακτική της Πολυτροπικότητας») και μέλος της συντονιστικής επιτροπής του ΚΕΔΙΜΑ του ιδρύματος.
«Στη φοιτητοκεντρική μάθηση οι πληροφορίες πάνω στα διδακτικά αντικείμενα παρουσιάζονται με πολλούς τρόπους ώστε να τις παίρνουν όλοι οι φοιτητές ανάλογα με το πώς μαθαίνει ευκολότερα ο καθένας. Στο ίδιο πλαίσιο, το πληροφοριακό υλικό είναι διαθέσιμο στο Διαδίκτυο ώστε κάποιος να μπορεί να ανατρέξει σε αυτές. Ουσιαστικά η διδακτική ύλη παρουσιάζεται πριν από το μάθημα με σκοπό κατά την ώρα του μαθήματος να υπάρχει ενεργή συμμετοχή των φοιτητών, με ερωτήσεις, διάλογο, πάνω στο θέμα του μαθήματος. Πρέπει να είμαστε ανοιχτοί στις προτάσεις και στις ιδέες των φοιτητών, και τα μαθήματα να έχουν σχεδιαστεί αναλόγως», προσθέτει η ίδια.
Παρόλο που ΚΕΔΙΜΑ υπάρχουν σε όλα τα ΑΕΙ, οι λόγοι που τα πιο ενεργά είναι περιφερειακά και όχι τα κεντρικά οφείλονται στη διάρθρωση της ελληνικής τριτοβάθμιας εκπαίδευσης αλλά και στις προτεραιότητες (τις φιλοδοξίες;) των Ελλήνων πανεπιστημιακών. «Οι διδάσκοντες στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και το ΑΠΘ εμφανίζονται να έχουν μικρότερο ενδιαφέρον για να συμμετάσχουν σε μαθήματα πανεπιστημιακής παιδαγωγικής, για να αλλάξουν τον τρόπο διδακτικής τους. Αλλά ας μην αγνοούμε ότι πρόκειται για πανεπιστήμια με πολύ έμπειρα μέλη ΔΕΠ, τα οποία δεν επενδύουν πλέον στην παιδαγωγική αλλά περισσότερο στην έρευνα», λέει στην «Κ» η κ. Κατερίνα Κεδράκα, καθηγήτρια στο Δημοκρίτειο Παν. Θράκης και από τους πρώτους πανεπιστημιακούς που συμμετείχε στο εγχείρημα της ένταξης της πανεπιστημιακής παιδαγωγικής στα ΑΕΙ. Αλλωστε, το ερευνητικό έργο είναι πιο εύκολα μετρήσιμο, μέσω αυτού οι πανεπιστημιακοί μπορούν να διεκδικήσουν εξωτερική χρηματοδότηση και να αποκτήσουν προβολή. «Τα papers είναι μετρήσιμα. Από την άλλη, είναι πιο δύσκολο να αποτιμηθεί η διδασκαλία. Δεν αρκεί να ρωτήσεις τους φοιτητές επ’ αυτού», συμπληρώνει η κ. Κεδράκα. «Ας μην ξεχνάμε ότι στην αξιολόγηση των υποψηφίων για διορισμό αλλά και στις διαδικασίες εξέλιξης των μονίμων στη μεγαλύτερη βαθμίδα δεν εξετάζεται ο τρόπος με τον οποίο διδάσκουν. Τα περισσότερα μέλη των επιτροπών αξιολόγησης δίνουν βάρος στο ερευνητικό έργο που έχουν κάνει οι αξιολογούμενοι», παρατηρεί η κ. Γαβριηλίδου.
«Ας έχουμε πάντοτε υπόψη ότι τα φημισμένα πανεπιστήμια στον κόσμο δεν είναι γνωστά μόνο για τη συμβολή τους στην ανάπτυξη της επιστήμης μέσω της έρευνας. Τα πραγματικά φημισμένα πανεπιστήμια είναι εκείνα που δίνουν μεγάλη έμφαση στην εκπαίδευση που παρέχουν στους φοιτητές τους. Είναι εκείνα που έχουν καταφέρει να διαμορφώσουν μια ιδιαίτερη εκπαιδευτική φυσιογνωμία που έχει αληθινά μετασχηματιστική δύναμη στους φοιτητές τους», επισημαίνει από την πλευρά του στην «Κ» ο κ. Αποστόλης Δημητρόπουλος, τέως γενικός γραμματέας Ανώτατης Εκπαίδευσης.
Αλλαγή κουλτούρας
«Η συμμετοχή μου σε σεμινάρια και μαθήματα του ΚΕΔΙΜΑ με βοήθησε να βελτιώσω τις τεχνικές διδασκαλίας και, για παράδειγμα, να βρίσκω τα ψηφιακά εργαλεία ώστε το μάθημα να έχει υλικό προσβάσιμο στους φοιτητές. Ομως, το πιο σημαντικό είναι νομίζω πως χρειάζεται αλλαγή κουλτούρας και φιλοσοφίας των πανεπιστημιακών στο πώς “στέκονται” απέναντι στους φοιτητές τους. Δεν μπορούμε να αγνοούμε τη “γλώσσα” των φοιτητών ούτε να επαναπαυόμαστε στο τυχόν ειδικό βάρος που έχει το μάθημά μας στο πρόγραμμα σπουδών για να έχουμε φοιτητική συμμετοχή. Πρέπει να αναπτύξουμε την πανεπιστημιακή παιδαγωγική. Ο ρόλος των ΚΕΔΙΜΑ είναι οι καθηγητές να ενημερωθούν για ένα επιστημονικό πεδίο, τη διδακτική, που δεν είναι το δικό τους. Γιατί ένας δασοπόνος ή ένας γιατρός να γνωρίζει πώς πρέπει να διδάξει; Στους κύκλους μαθημάτων του Κέντρου στο πανεπιστήμιό μου είναι πολύ εποικοδομητική η συζήτηση μεταξύ συναδέλφων από διαφορετικούς επιστημονικούς κλάδους», παρατηρεί, μιλώντας στην «Κ», ο κ. Απόστολος Σπύρος, καθηγητής στο Τμήμα Χημείας του Πανεπιστημίου Κρήτης, που έχει συμμετάσχει από τους πρώτους στα εργαστήρια του ΚΕΔΙΜΑ του ιδρύματός του. Υπολογίζεται ότι περίπου το 20% των μονίμων πανεπιστημιακών στα ΑΕΙ με δυναμικά ΚΕΔΙΜΑ έχουν παρακολουθήσει κάποιο κύκλο μάθησης. Και βεβαίως βάρος δίνεται και στους νεοδιόριστους αλλά και στους συμβασιούχους διδάσκοντες που διδάσκουν θεωρητικά και εργαστηριακά μαθήματα χωρίς να έχουν εμπειρία διδακτικής και να γνωρίζουν τις σύγχρονες τάσεις της διδακτικής πράξης.
Ποια διδακτική σε πανεπιστήμιο χωρίς υποχρεωτική παρουσία;
Το ελληνικό πανεπιστήμιο έχει ορισμένες ιδιαιτερότητες που δυσχεραίνουν την εφαρμογή νέων διδακτικών μεθόδων. «Για παράδειγμα δεν είναι υποχρεωτική η παρακολούθηση των φοιτητών. Πώς μπορεί να αναπτυχθεί η συνεργατική μάθηση και η αλληλεπίδραση των φοιτητών μεταξύ τους και με τους καθηγητές, όταν αλλάζει η σύνθεση του ακροατηρίου από μάθημα σε μάθημα; Αυτό είναι πρόβλημα για τη συνοχή της ομάδας και την εφαρμογή της φοιτητοκεντρικής μάθησης. Επίσης, τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι πανεπιστημιακοί κατά τη διδασκαλία συνδέονται και με τους φοιτητές, που έχουν ελλιπείς γνώσεις και ενδιαφέρον», τονίζει στην «Κ» ο κ. Θανάσης Καραλής, καθηγητής Διά Βίου Μάθησης και Εκπαίδευσης Ενηλίκων στο Πανεπιστήμιο Πατρών και από τους πρώτους που στήριξε το εγχείρημα των ΚΕΔΙΜΑ.
«Στη ρευστότητα του ακροατηρίου σε κάθε μάθημα πρέπει να προστεθούν ως εμπόδιο και τα μεγάλα αμφιθέατρα. Ουσιαστικά, τα ελληνικά πανεπιστήμια για να αντιμετωπίσουν τη μαζικοποίηση της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης στην Ελλάδα και την αύξηση του αριθμού των εισακτέων από τη δεκαετία του ’80, δημιούργησαν μεγάλα αμφιθέατρα. Οι χώροι διδασκαλίας πρέπει να διαθέτουν προτζέκτορες σε όλους τους τοίχους, οι οποίοι να συνδέονται με τα τραπέζια ώστε οι ομάδες των φοιτητών να δουλεύουν μαζί. Σκεφτείτε όμως, πως ακόμη και σε μικρές αίθουσες δεν είναι εύκολη η διαρρύθμιση των θέσεων», προσθέτει ο κ. Καραλής.
«Η οργάνωση της διδασκαλίας στο πανεπιστήμιο με βάση τις αρχές της επιστήμης και τα συμπεράσματα της έρευνας είναι κάτι που οφείλει το πανεπιστήμιο στους φοιτητές. Τα ΚΕΔΙΜΑ έχουν πολύ σημαντικό ρόλο να παίξουν τα προσεχή χρόνια για τη θεμελίωση της “νέας πανεπιστημιακής παιδαγωγικής” και τη στροφή από την παθητική στην ενεργό μάθηση των φοιτητών στα ελληνικά πανεπιστήμια, όπως συμβαίνει και διεθνώς. Είναι για αυτό απαραίτητο, αφενός, τα ίδια τα ΚΕΔΙΜΑ, στο πλαίσιο του Δικτύου τους, να διαμορφώσουν από κοινού μια εθνική στρατηγική με συγκεκριμένους στόχους για την επίτευξη της αποστολής τους. Αφετέρου, πρέπει κάθε ΚΕΔΙΜΑ, σε συνεργασία με τις διοικήσεις των πανεπιστημίων και τις Μονάδες Στρατηγικού Σχεδιασμού, που επίσης συστάθηκαν πρόσφατα, να διαμορφώσει το σχέδιο δράσης του», παρατηρεί ο κ. Δημητρόπουλος. Πάντως, για την αλλαγή κουλτούρας στα ΑΕΙ δεν απαιτείται μόνο –κρατική ή ευρωπαϊκή– χρηματοδότηση (π.χ. για να εκσυγχρονιστούν οι υποδομές με βάση τα νέα παιδαγωγικά δεδομένα) αλλά και ξεβόλεμα των πανεπιστημιακών.
Πηγή: Η Καθημερινή
